Beskidy

BESKIDY

Beskidy – a ściślej według geografów Beskidy Zachodnie – stanowią największą część polskich Karpat. Rozciągają się od okolic Cieszyna na zachodzie po dolinę Osławy i Przełęcz Łupkowską na wschodzie, za którymi zaczynają się Bieszczady, należące już od Beskidów Wschodnich. Od północy polskie Beskidy ogranicza opadające w stronę doliny Wisły Pogórze Karpackie, od południa zaś biegnąca głównym grzbietem Karpat granica państwowa ze Słowacją, a na zachodnim krańcu także z Czechami. Beskidy dzielą się n a dziewięć grup górskich. W skali całych Beskidów sieć dróg i układ komunikacyjny są, jak na warunki górskie, zadowalające, a drogi w większości utrzymane w przyzwoitym stanie. Sieć szlaków pieszych, schroniska, informacja turystyczna, baza noclegowa i gastronomiczna w poszczególnych grupach górskich prezentują różny poziom.

Beskidy są regionem szczególnie bogatym w zabytki sztuki ludowej. Zachowało się wiele przykładów tradycyjnej architektury góralskiej; stare zagrody, chałupy, spichlerze i inne obiekty, które można podziwiać w zacisznych małych wioskach beskidzkich , jak Bartne, Polany czy Krempna, Istebna oraz Milanówka, w których można zajrzeć do izb regionalnych.
Wiele zabytków zgromadzono w parkach etnograficznych. Niezwykle cenne, a przy tym urokliwe są drewniane kościoły góralskie, często przedstawiające dużą wartość artystyczną – świadectwo oryginalności i kunsztu ludowej ciesiołki. Najciekawsze są zabytkowe drewniane kościółki w Dobrej, Orawce oraz w Łętowni i Tokarni.
Część wschodnia Beskidów obfituje w przepiękne cerkwie – malowniczo usadowione w dolinach, z majestatycznymi baniami, które nadają im niepowtarzalny „bajkowy” charakter.
Sztuka ludowa to także przydrożne kapliczki i figury świętych – drewniane czy kamienne, często stoją samotne i zapomniane, czekając na odwiedziny przygodnego wędrowca. Bardzo wiele takich zabytków urozmaica krajobraz Beskidu Niskiego.
Warto zwrócić uwagę na góralską kulturę niematerialną – w wielu miejscach pielęgnuje się stare obrzędy i zwyczaje, a zespoły folklorystyczne występują na różnych festiwalach oraz uświetniają rozmaite święta regionalne i pokazy.

Beskid Śląski
Położony najbardziej na zachód, obejmuje obszar od Cieszyna po Bielsko – Białą, Kotlinę Żywiecką i dolinę górnej Soły. Główne szczyty to Wielka Czantoria (995 m n.p.m.), Stożek (978 m n.p.m.), Klimczok (1117 m n.p.m.) i majestatyczna Barania Góra (1220 m n.p.m.), spod której wypływa królowa polskich rzek – Wisła. Najwyższym wzniesieniem jest Skrzyczne (1257 m n.p.m.). Turystów przyciąga położone w dolinach liczne górskie kurorty, jak znane uzdrowiska Ustroń i Wisła oraz beskidzka stolica nart – Szczyrk. Miłośników folkloru zachęcają do odwiedzin słynąca z koronek Koniaków i pielęgnująca stare tradycje Istebna.

Atrakcjami turystycznymi są wyciągi krzesełkowe na Skrzyczne i Czantorię oraz kolejka gondolowa na Szyndzielnię. Wędrowcy i rowerzyści dobrze oznakowanymi szlakami z łatwością docierają też do innych ciekawych miejsc, jak np. wieża widokowa na Baraniej Górze. Zmotoryzowani wjeżdżają serpentynami na Równicę i na przełęcz Kubalonka. A wszyscy pielgrzymują spacerem do niepowtarzalnego uroczyska – kaskady Białej Wisełki.

Sanktuarium na Górce
W 1894 roku w miejscu, gdzie teraz stoi kościół, 12 – letniej pasterce ukazała się Matka Boska. We wnętrzu świątyni, którą obecnie opiekują się salezjanie, na ścianie po prawej stronie głównej nawy wiszą kopie druków dokumentujących historię kultu. Co miesiąc w nocy z 24 na 25 odbywa się całonocne czuwanie.

Wyciąg krzesełkowy na Skrzyczne
Wyciąg z dwuosobowymi krzesełkami, czynny jest przez cały rok, uruchamia się co pół godziny; przejazd jest dwuetapowy z przesiadką na stacji pośredniej na polanie Jaworzyna. Łącznie trasa wyciągu ma długość prawie 3 km, pokonuje się różnicę poziomów ponad 700 m, a jazda trwa około 30 min. Górna stacja znajduje się na północ od szczytu.
Na polanie po południowej stronie szczytu Skrzycznego (1257 m n.p.m.) ulokowało się schronisko PTTK z kawiarnią i tarasem. Jest tu także ścianka wspinaczkowa, strzelnica, basen i miejsce na ognisko.
Spod szczytu, którego strzela w niebo maszt przekaźnika TV, roztacza się rozległy widok na najwyższą część Beskidu Śląskiego, a także (na wschodzie) na fragment Beskidu Małego i Żywieckiego.
Przy ładnej pogodzie można nawet dojrzeć Tatry. Częstymi gośćmi są paralotniarze.
W zimie w stromo opadających w stronę Szczyrku północnych stokach Skrzycznego – góry, która pod względem popularności wśród narciarzy ustępuje tylko Kasprowemu Wierchowi – działają liczne wyciągi i są utrzymywane trasy zjazdowe.

- Przełęcz Salmopolska
Na wzgórku nad przełęczą stoi okazały krzyż, dlatego miejsce to jest również nazywane Białym Krzyżem. W 2003 roku z inicjatywy proboszcza szczyrkowskiej parafii ewangelicko – augsburskiej obok krzyża ustawiono monument przedstawiający kamienne tablice z dekalogiem. Z przełęczy roztacza się wspaniały widok na obie doliny i najwyższe szczyty Beskidu Śląskiego, więc choćby z tego względu warto zrobić sobie przerwę w podróży. Jest tu niewielki zatłoczony w sezonie parking, oraz zajazd urządzony w zabytkowej chacie.
Przełęcz Salmopolska (934 m n.p.m.) - w grzbiecie łączącym pasmo Skrzycznego i Baraniej Góry z masywem Klimczoka i Błatniej – oddziela dolinę Żylicy od źródłowej części doliny Wisły. Prowadzi tędy równie malownicza, co ważna droga ze Szczyrku do Wisły, przecinająca Beskid Śląski. Podczas śnieżnych zim nie zawsze jest przejezdna. Jest to najwyżej położona udostępniona komunikacyjnie przełęcz w polskich Karpatach.
Przechodzący przez przełęcz czerwony szlak umożliwia spacer grzbietem na północ na niewysoki szczyt Kotarz (964 m n.p.m.; około 1 godziny) oraz na południe, na wyższy, zalesiony Malinów (1114 m n.p.m.; około 30 min.).

- Kaskada Białej Wisełki
Droga spacerowa, niemal na całej trasie asfaltowa, prowadzi ocienionym wąwozem, urozmaiconym głazami, urwiskami i skalnymi basztami. W potoku baraszkują pstrągi, tutaj objęte ścisłą ochroną. Po około 3 km szlak skręca w prawo w leśną dróżkę, by po 5 min dotrzeć do wodospadu. Wody Wisełki spływają z hukiem po pionowych skałach, tworząc słynne kaskady. Przy ścieżce na skalnym bloku umieszczono tablicę pamiątkową ze znakiem Rodła, którego kształt nawiązuje do wstęgi Wisły na mapie i położonego nad nią Krakowa.
Niebieski szlak prowadzi stąd dalej aż na Baranią Górę (1220 m n.p.m.);na jego przejście trzeba przeznaczyć około 2,5 godz. Szczyt chociaż zalesiony, cieszy się powodzeniem wśród turystów, którzy wdrapują się tutaj przede wszystkim dla panoramy roztaczającej się z okazałej wieży widokowej. Trasa nie jest ani zbyt długa, ani stroma, jednak w pobliżu kaskady nabiera wyraźnie górskiego charakteru (kamienie, wystające korzenie, czasem błoto). Warto zabrać obuwie turystyczne.


Beskid Mały
Rozciąga się od rejonu Bielska – Białej po Wadowice i Suchą Beskidzką. Przełomowy odcinek Soły dzieli go na mniejszą obszarowo część zachodnią z najwyższym szczytem Czuplem (933 m n.p.m.) oraz część wschodnią, znacznie rozleglejszą, z głównymi szczytami Łamana Skała (Madohora 929 m n.p.m.), Leskowiec (922 m n.p.m.), Garncarz (802 , n.p.m.) i Żar (761 m n.p.m.). Szczyty w tym paśmie nie przekraczają 950 m n.p.m., są łagodne, zalesione, o grzbietach gdzieniegdzie urozmaiconych polanami.
Najwięcej turystów przyciągają położona nad zalewem Porąbka i rodzinne miasto papieża Jana Pawła II – Wadowice, za punkty wypadowe służą Bielsko – Biała i Andrychów. Z przełęczy Przegibek wchodzi się na Magurkę Wilkowicką, z Przełęczy Kocierskiej na Potrójną, a z Rzyków na Leskowiec.

Letnicy cenią sobie malownicze jeziora – trzy sztuczne zbiorniki spiętrzone w dolinie Soły (kaskada Soły – zapory w Czańcu, Porąbce i Tresnej), dla grotołazów gratką jest Smocza Jama niedaleko szlaku na Magurkę Wilkowicką, zainteresowani tradycyjną architekturą sakralną zwiedzić mogą kościoły w Nidku i Inwałdzie. Samochodem można wjechać na górę Żar, by obejrzeć rozległą panoramę i czwarty zbiornik kaskady Soły – sztuczne jezioro na szczycie góry.

Małe jest piękne
Beskid Mały to niewysoka grupa górska ciągnąca się od Bielsko – Białej na zachodzie po dolinę Skawy na wschodzie. Od południa graniczy z Beskidem Żywieckim, a północnymi stokami opada w kierunku starych podbeskidzkich miast, takich jak Kęty, Andrychów i Wadowice. Grzbiety górskie są rozdzielone głębokimi dolinami i większości porośnięte lasem, choć zdarzają się również ładne widokowe polany. Łagodne przeważnie szczyty nie przekraczają 950 m n.p.m. Z południa na północ przecina Beskid Mały przełomowy odcinek doliny Soły, dzieląc całą grupę na dwie wyraźne części: zachodnią, mniejszą (z najwyższym szczytem Czuplem, (933 m n.p.m.), oraz wschodnią, większą, zwaną też Górami Zasolskimi, z najpopularniejszym wśród turystów Leskowcem (922 m n.p.m.). W dolinie Soły wybudowano trzy zapory – w Czańcu, Porąbce i Tresnej. Dzięki spiętrzeniu wody powstały duże, malowniczo położone wśród gór sztuczne jeziora: Czanieckie, Międzybrodzkie i Żywieckie, wraz z zaporami tworzące tzw. kaskadę Soły.
Baza turystyczna regionu przedstawia się różnie: od zadowalającej w dolinie Soły do raczej ubogiej we wschodniej części. Sieć szlaków pieszych jest wprawdzie gęsta, nie ma jednak zbyt wielu schronisk górskich.

Beskid Żywiecki
Zajmuje obszar od Kotliny Żywieckiej i doliny górnej Soły po dolinę Skawy. Od północy graniczy z Beskidem Małym. Jest najwyższym po Tatrach pasmem polskich Karpat. Główne jego części to Grupa Wielkiej Raczy (tzw. Worek Raczański) na południowym zachodzie, ze szczytami Wielka Racza (1236 m n.p.m.) i Wielka Rycerzowa (1226 m n.p.m.), Grupa Pilska ze szczytami Pilsko (1557 m n.p.m.), Romanka (1366 m n.p.m.) i Lipowska (1324 m n.p.m.), oraz na wschodzie pasma Jałowieckie, Babiogórskie i Polic, z najwyższym szczytem całych Beskidów – Babią Górą (1725 m n.p.m.).
Każdy w tych górach znajdzie coś dla siebie, dlatego od turystów roi się w miejscowościach: Korbielów, Milówka, Rajcza, Sucha Beskidzka, Ślemień, Ujsoły, Węgierska Górka, Zawoja, Zwardoń, Żywiec.
Zabytki architektury zwiedza się w Żywcu (rynek, kościół, zamek, park), Suchej Beskidzkiej (zamek, drewniana karczma, kościół), Lachowicach (drewniany kościół) i Zawoi (skansen). Z Rycerki Górnej wchodzi się na wyniosłą Wielką Raczę, a z Korbielowa na Halę Miziową pod Pilskiem.

Największą wartość stanowi alpejska przyroda Babiogórskiego Parku Narodowego (przedstawiona w Muzeum BgPN w Zawoi). W masywie Babiej Góry i Pilska wyróżnić można wszystkie charakterystyczne dla wysokich gór piętra roślinności: piętro kosodrzewiny, hal i skalne. Dużo tu polan, krętych ścieżek i mrocznych dolin, a przede wszystkim niepowtarzalnych widoków. Specjalna atrakcją tych stron są zabytkowe, a ciągle czynne i popularne drewniane gospody – Karczma Rzym w Suchej Beskidzkiej i Stara Karczma w Jeleśni.

Kraina smreków
Beskid Żywiecki to najwyższa po Tatrach grupa górska w polskich Karpatach. Wyrastający między górnym biegiem Soły i Skawy, należy do Beskidów Zachodnich. Piękno tutejszego krajobrazu współtworzą wyniosłe szczyty, długie grzbiety z dzikimi lasami i malowniczymi halami, urocze doliny, kręte ścieżki i rezerwaty przyrody. Bez większego wysiłku można wejść na Pilsko – jeden z najwyższych szczytów w Beskidach, już o wysokogórskim charakterze, oraz na Wielką Raczę – najwyższy wierzchołek tzw. Worka Raczańskiego. Z tych dwóch gór oraz z wielu innych miejsc roztaczają się wspaniałe widoki.
Najwyższym szczytem pasma jest Babia Góra.
Beskid Żywiecki to także doliny, w których przycupnęły malownicze miasteczka i miejscowości letniskowe. W wielu z nich zachowały się cenne zabytki i pamiątki historyczne (zamki, dwory, stare kamieniczki, kościoły i przydrożna kapliczki).
Wędrując szlakami tej części Beskidów można odkryć zagubione wśród gór wioski, w których przetrwały archaiczne formy kultury ludowej. Zagospodarowanie turystyczne tej części Beskidów zachęca do wędrówek: gęstą siecią szlaków turystycznych objęto właściwie wszystkie najciekawsze zakątki, a kilka pięknie położonych schronisk górskich zaprasza wędrowców przez cały rok.

Beskid Żywiecki i Orawa

U stóp królowej Beskidów
Babia Góra (1725 m n.p.m.), majestatycznie górująca nad ziemią żywiecką i Orawą, to najwyższy szczyt Beskidu Żywieckiego i zarazem całego pasma Beskidów. Z daleka dominuje w krajobrazie, zwracając uwagę białą, śnieżną czapą. U jej stóp czekają na turystów atrakcje Zawoi (od północy) oraz polskiej części Orawy (od południowego wschodu).
Na Orawie przetrwała wyjątkowo bogata góralska kultura. Zachowały się liczne przykłady wspaniałego budownictwa ludowego: kościoły, kapliczki, domy mieszkalne i zabudowania gospodarcze. Rdzennych mieszkańców tej ziemi można czasami spotkać w tradycyjnych strojach (szczególnie przy okazji różnych uroczystości), a na co dzień usłyszeć gwarę, którą posługują się nie tylko ludzie starsi.
Istotną rolę odgrywa tu bogata i burzliwa przeszłość, o której przypominają różnego rodzaju pamiątki historyczne. Szczególnie wyróżniają się te na Orawie i Spiszu, trzeba bowiem pamiętać, że obie krainy, częściowo tylko leżące na granicach Polski, przez wieki należały głównie do Węgier, a czasowo do Austrii i Słowacji. Ślady wpływu sąsiednich narodów i ich kultur rysują się dość wyraźnie. Widać je zarówno w sferze materialnej, jak i świadomości społecznej.
Zawoja jest doskonale przygotowana na przyjęcie dużej liczby turystów o różnorakich zainteresowaniach, poza tym w okolicznych miejscowościach równie łatwo o noclegi i lokale gastronomiczne.

Babia Góra i Babiogórski Park Narodowy
Babia Góra (1725 m n.p.m.), zwana też Diablakiem, jest piękna i groźna, jak na królową Beskidów przystało. Cały masyw babiogórski, od przełęczy Lipnickiej na polanie Krowiarki na wschodzie po Przełęcz Jałowiecką na zachodzie, wyraźnie góruje ponad okolicznymi wzniesieniami. Na Babiej Górze, jak na niewielu beskidzkich szczytach, występują skaliste gołoborza, wysokogórskie hale i połacie kosodrzewiny. Od zachodu aż po najwyższy wierzchołek Diablaka grzbietem Babiej przebiega polsko – słowacka granica państwowa, która na szczycie skręca na południe, opuszczając grzbiet. Północne stoki masywu tworzą wyraźną, miejscami przepaścistą zerwę, opadającą stromo w stronę Zawoi. Przyroda Babiej Góry ma szczególny charakter. Występuje tu piętrowy, alpejski układ roślinności – od regla dolnego, przez górnoreglowy bór świerkowy, piętro kosodrzewiny, aż po piętro alpejskie z roślinnością wysokogórskich hal i skalnymi porostami.
Znaczne fragmenty dolnego regla mają charakter pierwotnej puszczy karpackiej. W poszczególnych piętrach występuje wiele unikatowych gatunków roślin, z okrzynem jelenim, który stał się symbolem parku. Jest to babiogórski endemit, czyli roślina, która występuje w Polsce tylko w Babiej Górze. Ciekawa jest również fauna regionu: można tu spotkać liczne gatunki rzadkich zwierząt, takich jak niedźwiedzie, rysie, wilki, głuszce, cietrzewie czy żmije i salamandry.
Aby chronić niepowtarzalną przyrodę Babiej Góry, w 1954 r. utworzono Babiogórski Park Narodowy (www.bgpn.pl). W roku 1977 BgPN jako jeden z pierwszych na świecie górskich parków narodowych został włączony do sieci Światowych Rezerwatów Biosfery pod patronatem UNESCO.
Obecnie Park obejmuje obszar 3392 ha, w tym 1125 ha poddane jest ochronie ścisłej (zaniechanie wszelkiej ingerencji człowieka). Park zapewnia ochronę unikalnej babiogórskiej przyrody, w tym pierwotnych lasów dolnoreglowych, zachowanych borów świerkowych oraz zarośli kosodrzewiny i wysokogórskich hal. Przy głównych wejściach do Parku (Krowiarki, Markowa, Przywarówka) są punkty informacji turystycznej, gdzie można uzyskać dane o przyrodzie Babiej Góry, warunkach na szlakach turystycznych, kupić bilety, pocztówki i różnorodne publikacje.

Orawa
Orawa to kraina historyczna rozciągająca się w dorzeczu rzeki Orawy, w Polsce ograniczona głównym grzbietem Pasma Babiogórskiego i Pasma Polic, a dalej bocznym grzbietem prowadzącym w kierunku Pasma Podhalańskiego. Przebiega tędy kontynentalny karpacki dział wód. Potoki spływające z orawskich stoków spływają do Orawy, która jest dopływem Wagu, ten zaś wpada do Dunaju. Zdecydowana większość obszaru Orawy leży w granicach Słowacji.

Beskid Makowski
Ciągnie się od doliny Skawy na zachodzie po Dobczyce, Wiśniową i Kasinkę Małą na wschodzie. Środkowy odcinek Raby dzieli Beskid Makowski na dwie części: większą, zachodnią, z kulminacjami Koskowej Góry (868 m n.p.m.), Kotonia (857 m n.p.m.), Zębalowej (858 m n.p.m.), Sularzówki (617 m n.p.m.), i wschodnią, którą tworzą pasmo Lubomira (912 m n.p.m.) i Łysiny (891 m n.p.m.).
Najważniejsze dla turystów miejscowości to: Kalwaria Zebrzydowska, Lanckorona, Maków Podhalański, Jordanów, Tokarnia, Pcim, Myślenice, Dobczyce.

Do godnych obejrzenia zabytków kultury tych stron zaliczają się zespół klasztorny wraz ze ścieżkami kalwaryjskimi w Kalwarii Zebrzydowskiej (wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO), drewniany kościół w Łętowni, zespół dworski i Mała Kalwaria w Tokarni, drewniana zabudowa Lanckorony i Pcimia, dwór w Stryszowie oraz wzgórze zamkowe i skansen w Dobczycach. Turyści różnymi drogami wchodzą na Kudłacze, Kotoń i inne lesiste szczyty.

Beskid Makowski , zwany również Średnim, zalicza się do Beskidów Zachodnich. Leży między dopływem Soły Koszarawą na zachodzie a dopływem Raby Krzyworzeką na wschodzie. Szczyty Beskidu Makowskiego osiągają przeważnie wysokość700 -800 m n.p.m. Najwyższe wzniesienie pasma to Lubomir (904 m n.p.m.), nieco na wschód od Myślenic.
Obszar Beskidu Makowskiego porastają lasy regla dolnego -najczęściej bukowo – jodłowe ze sporą domieszką sosen, modrzewi i jesionów.
Największe miejscowości w okolicy to: Jordanów, Maków Podhalański, Sucha Beskidzka i Myślenice.

Beskid Wyspowy
Pasmo od zachodu graniczy z Beskidem Makowskim, a na zachodzie sięga po dolinę Dunajca. W większości tworzą ją samotne szczyty o stromych zboczach (stąd nazwa), takie jak Luboń Wielki (1022 m n.p.m.), Szczebel (977 m n.p.m.), Śnieżnica (1007 m n.p.m.), Ćwiklin (1072 m n.p.m.). Wyraźniejsze grupy znajdują się tylko w południowej części, z najwyższym wzniesieniem Mogielicą (1170 m n.p.m.), oraz w północno – wschodniej, z pasmem Sałasza i Jawosza.
Wśród najważniejszych miejscowości turystycznych wymienić trzeba Szczyrzyc, Dobrą (kościół, zabytkowa plebania), Mszanę Dolną, Jurków, sokami słynący Tymbark, Limanową i Łącko.

Wędrowcy podążają tu mało uczęszczanymi szlakami, z których najpopularniejsze wiodą z przełęczy Gruszowiec na Ćwiklin, z przełęczy Chyszówki na Mogielicę oraz z Mszany Dolnej na Luboń Wielki i Szczebel. Żaden turysta nie powinien ominąć klasztoru Cestersów w Szczyrzycu i wysmukłej bazyliki w Limanowej. Cmentarz I wojny światowej na Jabłońcu odwiedzają nie tylko zainteresowani historią. Szczególnego rodzaju atrakcją jest Święto Kwitnącej Jabłoni w Łącku.

Lesisty archipelag
Beskid Wyspowy rozciąga się między środkową częścią doliny Raby na zachodzie a doliną Dunajca na wschodzie. Od południa sąsiaduje z Gorcami, a od północy – z Pogórzem wzdłuż linii Szczyrzyc – Żegocina – Łososina Dolna.
Ta część Beskidów zawdzięcza nazwę nietypowej budowie geomorfologicznej. Niewiele jest tu grzbietów górskich, a przeważają wyodrębnione szczyty o stromych zboczach i spłaszczonych wierzchołkach, które osiągają znaczne wysokości względne, wyraźnie dominując nad głębokimi, szerokimi dolinami i niskimi przełęczami. Poszczególne szczyty tworzą więc coś w rodzaju wysp górskich, co można zauważyć, oglądając panoramy roztaczające się z widokowych wierzchołków czy polan. Góry są piękne o każdej porze roku i o każdej porze roku inne. Szczególnie prezentują Najwyższa w Beskidzie Wyspowym jest Mogielnica (1171 m n.p.m.), inne ważniejsze szczyty tej grupy górskiej to m.in. Luboń Wielki, Śnieżnica, Ćwiklin, Lubogoszcz i Jaworz. W dolinach i kotlinach przycupnęły liczne wsie i miasteczka, często o bogatej historii i interesujących zabytkach.
Mieszkańcy tego regionu, przedstawiciele różnych grup etnicznych, zachowali interesujący folklor i starannie pielęgnują tradycje.
Warunki do uprawiania turystyki są dobre. Sieć dróg obejmuje prawie wszystkie doliny i niskie przełęcze, a szlaki górskie doprowadzają z różnych stron na wszystkie ważniejsze szczyty. Typowych schronisk górskich nie ma wiele, ale nietrudno o nocleg w miejscowościach w dolinach.

Beskid Sądecki
Rozdzielony doliną Popradu, dwoma pasmami góruje pomiędzy Kotliną Sądecką i doliną Dunajca a Krynicą i Przełęczą Tylicką. W paśmie po stronie południowo – zachodniej wokół Radziejowej (1262 m n.p.m.) skupiają się – porośnięte dziewiczymi latami – masyw Prehyby (1175 m n.p.m.), Wielki Rogacz (1182 m n.p.m.) i Dzwonkówka (983 m n.p.m.). W paśmie po stronie północno – wschodniej przy Jaworzynie Krynickiej (1114 m n.p.m.) wznoszą się Runek (1089 m n.p.m.), Pusta Wielka (1061 m n.p.m.), Zadnie Góry (969 m n.p.m.) i Makowica (948 m n.p.m.); dominują tu raczej malownicze łąki i hale.
Najważniejsze miejscowości turystyczne leżą w dolinie Popradu bądź tuż poniżej jego ujścia do Dunajca. Dla zabytków warto odwiedzić szczególnie Stary Sącz (ruiny zamku, rynek, kolegiata, skansen), a dla walorów krajobrazowych czy uzdrowiskowych Rytro (ruiny zamku), Piwniczną, Żegiestów, Szczawnik, Muszynę i Krynicę. Wędrowcy z zapałałem zdobywają szczyty obydwu pasm, odpoczywając w miłych schroniskach, kuracjusze paradują po zdrojowych deptakach, racząc się mineralnymi specjałami, narciarze zaś ściągają głównie do Suchej Doliny (Piwniczna).

Kto lubi zapadające w pamięć wrażenia, wybiera spływ przełomem Popradu, a kto woli spokojniejsze atrakcje – wjeżdża kolejką gondolową na Jaworzynę gwarantującą niezapomniane widoki.
Charakterystycznym elementem krajobrazu i zarazem cennym dziedzictwem kultury są drewniane cerkwie łemkowskie w Andrzejówce, Maciejowej, Powroźniku, Szczawniku i Złockiem. W Krynicy warto zajrzeć do muzeum malarza prymitywisty Nikifora.

Zabytki, kurorty, leśne ustronia
Beskid Sądecki, na zachodzie oddzielony doliną Dunajca od Gorców i Beskidu Wyspowego a na zachodzie graniczący z Beskidem Niskim, na południu sąsiaduje z Pieninami o ze Słowacją. Rzeka Poprad, która wypływa na Słowacji, a uchodzi do Dunajca koło Starego Sącza, malowniczą doliną dzieli pasmo na dwie wyraźne części: południowo – zachodnią, zwaną Pasmem Radziejowej i północno – wschodnią, czyli Pasmo Jaworzyny Krynickiej. Z turystycznego punktu widzenia do Beskidu Sądeckiego zaliczane są jeszcze dwa niewielkie pasemka: Zimnego i Dubnego koło Muszyny oraz Szalonego i Huzarów pomiędzy Krynicą i Tyliczem.
Góry nie są zbyt wysokie (tylko najwyższy szczyt, Radziejowa, przekracza 1200 m n.p.m.), za to rozczłonkowane na wiele grzbietów i bocznych ramion, poprzecinanych urokliwymi, niekiedy dzikimi dolinami. W paśmie Radziejowej przeważają gęste, nieraz dziewicze lasy, a widokowych łąk i polan jest więcej w Paśmie Jaworzyny. U zachodnich bram Beskidu Sądeckiego, na skraju śródgórskiej kotliny leżą dwa historyczne miasta – Nowy i Stary Sącz. Obydwa bogate w zabytki i sięgające średniowiecza tradycje, są ważnymi ośrodkami administracyjnymi, gospodarczymi (zwłaszcza Nowy Sącz) i kulturalnymi. Region obejmuje kilka znanych w całej Polsce kurortów, takich jak Krynica, Żegiestów i Muszyna. Wioski wschodniej części Pasma Jaworzyny do końca lat 40. XX wieku zamieszkiwała w większości ludność łemkowska. Pozostały po niej prześliczne cerkwie – drewniane i murowane, obok zabytków Starego i Nowego Sącza należących do najciekawszych atrakcji architektonicznych regionu.
Sieć komunikacyjna regionu jest, jak na górskie warunki, wystarczająco rozwinięta, a podróż pociągiem krętą widokową drogą żelazną z Nowego Sącza do Muszyny i dalej na Słowację jest jedną z najpiękniejszych takich tras.

Beskid Niski
Pasmo jest najniższą częścią Beskidów, chociaż zajmuje najrozleglejszy obszar. Rozciąga się na wschód od Beskidu Sądeckiego aż po Przełęcz Łupkowską i dolinę Osławicy i Osławy, gdzie graniczy z Bieszczadami. Wyróżnić w nim można kilka grup górskich: w części zachodniej – na południe i południowy zachód od Gorlic – Góry Grybowskie i Hańczowskie Góry Rusztowe; w części środkowej – w rejonie Krempnej – Pasmo Magurskie, a w rejonie Dukli – Beskid Dukielski; w części wschodniej – w okolicach Rymanowa, Jaślisk i Komańczy – Pasmo Kamienia i Bukowicy. Osobno wyodrębnia się długie Pasmo Graniczne. Grzbiety są tu długie, niewysokie, rozdzielone głębokimi, krętymi dolinami. Najważniejsze szczyty to Lackowa (997 m n.p.m.), Jaworzyna (881 m n.p.m.), Magura Małastowska (813 m n.p.m.), Magura Wątkowska (846 m n.p.m.), Cergowa (716 m n.p.m.), Piotruś (728 m n.p.m.), Kanasiówka (823 m n.p.m.). Wśród zalesionych gór i poprzez odludne doliny pomykają rzeki, z których główne to Biała, Ropa, Wisłoka, Jasiołka i Wisłok.

Turyści wyruszają w te słabo zagospodarowane góry z Dukli, Gorlic (cmentarz I wojny światowej, panorama miasta, kirkut), Grybowa, Iwonicza Zdroju, Jaślisk, Krempnej, Komańczy, Krosna, Rymanowa, Sanoka, Uścia Gorlickiego czy Wysowej, zwiedzając te miejscowości niejako przy okazji. Szczególnie godzien obejrzenia jest położony na uboczu Biecz (panorama miasta, rynek, ratusz, muzeum, kolegiata) i Dukla, zwłaszcza ze względu na unikatowy rokokowy kościół. Architektoniczne pamiątki sprzed wieków można również podziwiać w Szymbarku (kaszel, skansen), Sanoku (skansen) i Nowym Żmigrodzie. Amatorzy jeździectwa podskakują w siodłach m.in. w Gładyszowie, narciarze oddają się białemu szaleństwu na Magurze Małastowskiej, a miłośnicy sportów wodnych udają się nad jezioro zaporowe Klimkówka.
O zawieruchach historii najnowszej świadczą cmentarze I wojny światowej – często o ciekawej architekturze i malowniczo położone, czasami ukryte w zaroślach i zapomniane przez ludzi (najłatwiej dostępne – w Gorlicach, na Rotundzie, na Przełęczy Małastowskiej, w Krempnej).

Młody Magurski Park Narodowy poleca turystom wiele ścieżek dydaktycznych, rezerwat Kornuty oraz pomnik przyrody Diabli Kamień. Wizytówką tej krainy, z dawien dawna będącej mają ojczyzną Łemków, są rozmaite drewniane cerkiewki, najcenniejsze stoją w Bartnem, Hańczowej, Kwiatoniu i Polanie. Koniecznie trzeba też zwiedzić dwa kościółki wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturalnego UNESCO – w Haczowie i Bliznem. Jako że Beskid Niski zapisał się w dziejach jako kolebka światowego przemysłu naftowego, warto zapoznać się z tą kartą historii w skansenie w Bóbrce koło Krosna.

źródło: Pascal "Beskidy na cały rok" 2006

opisać Beskidy Wschodnie - Bieszczady