Karpaty

Karpaty są największym i najważniejszym górskim regionem turystycznym Polski, jedynym obejmującym krajobraz wysokogórski. Cieszą się dużą frekwencją przez większość roku ze względu na duże możliwości uprawiania wędrówek górskich, a w sezonie zimowym narciarstwa. Ich zachodnia część jest intensywnie wykorzystywana do wypoczynku urlopowego i świątecznego., przede wszystkim przez mieszkańców najbliższych aglomeracji miejsko-przemysłowych – górnośląskiej i krakowskiej. Ku wschodowi natężenie ruchu maleje, ale wzrasta znów w Bieszczadach.
Pod względem budowy geologicznej Karpaty są mniej zróżnicowane niż Sudety. Prawie cała polska część Karpat leży w strefie fliszowej, jest zbudowana z piaskowców i łupków, fragmentarycznie z wapieni i charakteryzuje się łagodnymi, zaokrąglonymi formami. Na tym tle wyróżniają się jedynie Tatry i Pieniny, zbudowane z wapieni i skał krystalicznych, o odmiennej śmiałej rzeźbie. Urwiste ściany skalne występują ponadto w masywie Babiej Góry, a powierzchniowe skałki sporadycznie w innych pasmach. Spośród licznych dolin i przełomów rzecznych światową sławą cieszy się Przełom Dunajca przez Pieniny.
Walory antropogeniczne Karpat są inne niż Sudetów. Mniej tu zabytkowych miast, zamków i budowli średniowiecznych, więcej natomiast ludowej architektury drewnianej i autentycznego folkloru. Tylko w Karpatach spotyka się jeszcze stroje ludowe, noszone na co dzień. Karpaty są w większym stopniu użytkowane rolniczo. Rozdrobnienie gospodarstw rolnych wyraża się w krajobrazie malowniczą szachownicą pól.

Uprzemysłowienie i zainwestowanie techniczne jest słabsze w porównaniu z Sudetami. Rzadsza jest też sieć drogowa i kolejowa, mniej jest obiektów inżynieryjnych, np. mostów i tuneli. Ku wschodowi widoczne jest wyraźne pogorszenie infrastruktury, idące w parze z malejącą gęstością zaludnienia. W tym kierunku zmniejsza się też stopień przekształcenia środowiska przez człowieka, a rosną możliwości kontaktu z pierwotną przyrodą. Dla jej zachowania utworzono w Karpatach sześć parków narodowych: Babiogórski, Tatrzański, Gorczański, Pieniński, Magurski i Bieszczadzki. Stanowią one łącznie 26 % powierzchni wszystkich parków narodowych w Polsce.

Karpaty wykazują się dominującą pozycją w turystyce górskiej i w całorocznym wypoczynku urlopowym, co ma związek z długością sezonu narciarskiego. Duży jest także udział Karpat w turystyce krajoznawczej (masowe wycieczki kilkudniowe, zwłaszcza do Zakopanego) i w wypoczynku świątecznym.
Karpaty, a zwłaszcza ich zachodnia część, są terenem bardzo intensywnego prywatnego budownictwa letniskowego. W ciągu ostatniego ćwierćwiecza powstały tu tysiące „drugich domów” mieszkańców wielkich miast.
Wybitne zróżnicowanie przestrzenne natężenia ruchu turystycznego w Karpatach wynika przede wszystkim z różnej atrakcyjności poszczególnych grup górskich, nierównomiernego ich zagospodarowania turystycznego, sąsiedztwa aglomeracji wielkomiejskich oraz zakorzenionych tradycji i przyzwyczajeń.
Ruch turystyczny koncentruje się przede wszystkim na Podhalu i w Tatrach oraz Beskidzie Śląskim i Pieninach, a następnie – o mniejszym już nasileniu – w Beskidzie Żywieckim, Gorcach, dolinie Popradu i Krynicy. Obszarem licznie odwiedzanym w czasie wycieczek krajoznawczych i wędrówek górskich są także Bieszczady. Niewielkie, ale intensywnie wykorzystywane rejony wypoczynku urlopowego i świątecznego powstały wokół sztucznych zbiorników wodnych iw dolinie Raby, zwłaszcza okolicy Myślenic.

Źródło: T. Litewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski „Geografia Turystyczna Polski” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008


Karpaty Zachodnie z Beskidem Środkowym i Beskidem Zachodnim
Karpaty Środkowe z Tatrami
Karpaty wschodnie z Bieszczadami

Karpaty to pasmo górskie biegnące przez terytorium Polski, Czech, Słowacji, Ukrainy, Rumunii, Węgier i Austrii.


Karpaty dzielą się na trzy części: Karpaty Zachodnie, Wschodnie i Środkowe. Na obszarze Polski występują Karpaty Zachodnie, które rozciągają się od Beskidu Śląskiego po wschodni kraniec Beskidu Niskiego oraz niewielki fragment Karpat Wschodnich - Bieszczady. Są one częścią wielkiego łuku Karpat ciągnącego się na przestrzeni 1300 km od Bratysławy do Żelaznej Bramy nad Dunajem.

http://www.gory.com.pl/pasmagorskie/pasmagorskie.php

Beskidy Zachodnie

Beskidy Zachodnie mają charakter gór średnich, o wysokościach nad poziom morza między 600 a 1400 m. Wyjątki stanowią: masyw Pilska i masyw Babiej Góry, które przekraczają 1500 m.n.p.m. W zależności od wysokości nad poziom morza wyróżnia się od 2 do 5 pięter krajobrazowych (podgórskie, dolnoreglowe, górnoreglowe, subalpejskie, alpejskie).

Beskid Śląski
Kotlina Żywiecka
Beskid Mały
Beskid Makowski
Beskid Wyspowy
Beskid Żywiecki
Gorce
Kotlina Sądecka
Beskid Sądecki

Beskidy Środkowe

Beskidy Środkowe stanowią pośredni człon pomiędzy Beskidami Zachodnimi a Beskidami Wschodnimi. Do Beskidów Środkowych zaliczamy położony na granicy polsko-słowackiej Beskid Niski oraz Góry Ondawskie na Słowacji. Beskidy Środkowe na obszarze Polski zajmują powierzchnię ok. 2100 km2.

Beskid Niski

Beskidy Wschodnie

Beskidy Wschodnie zaliczane są już do Karpat Wschodnich. W skład Beskidów Wschodnich wchodzi polska część Bieszczad Zachodnich.


Centralne Karpaty Zachodnie
Podhale, Orawa, Spisz i Pieniny
Podhale wraz z Orawą i Spiszem tworzą wielkie obniżenie między Beskidami i Tatrami, urozmaicone niewysokimi wzgórzami. Śmielszym akcentem krajobrazowym jest tylko pas wapiennych skałek, który przechodzi ku wschodowi w urwiste Pieniny. Głównym walorem krajobrazowym nie jest ukształtowanie powierzchni, lecz sąsiedztwo wysokich gór i ich panorama. Drugim walorem jest folklor góralski, najpewniej zachowany i wyrażający się w drewnianym budownictwie, rzeźbie, strojach, obrzędach, mowie i wyrobach rękodzielniczych.
Podhale jest słabo zalesione, użytkowane rolniczo i gęsto zasiedlone. Wsie nas ogół są duże i otoczone przysiółkami. Stopniowo zanika dawna drewniana zabudowa rolnicza (najlepiej zachowana w Chochołowie), zastępowana przez duże domy typu pensjonatowego, z pokojami do wynajęcia. Wzrastająca gęstość zabudowy obniża walory wypoczynkowe tego regionu. Dzięki tej zabudowie znajduje się tu jednak największa w Polsce liczba kwater prywatnych. Wsie Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska oraz Poronin liczą po 1 -2 tys. miejsc w pokojach gościnnych, tj. więcej niż niektóre powiaty. Popularne są wczasy rodzinne z częściową samoobsługą.
Kwatery te są intensywnie wykorzystywane także w sezonie zimowym. W rejonie Bukowiny działają liczne prywatne wyciągi narciarskie i kolej krzesełkowa na Turnię. W Białce Tatrzańskiej powstała stacja narciarska z licznymi wyciągami orczykowymi i trzema krzesełkowymi na Kotelnicę. Spędzanie wczasów we wsiach podhalańskich wynika m.in. ze zbyt małej pojemności Zakopanego i wyższych w nim cen. Wielu wczasowiczów przyjeżdża w ciągu dnia do Zakopanego i korzysta z jego urządzeń. Rejon Podhala jest przykładem zaradności miejscowej ludności, która potrafiła z turystyki uczynić nieraz swoje główne źródło utrzymania, czego nie obserwujemy w innych regionach Polski.
Poza Zakopanem, ruch turystyczno – wczasowy skupia się głównie w południowo – wschodniej części Podhala, najwyższej, położonej w pobliżu Zakopanego i Tatr Wysokich. W części północnej leży Nowy Targ – ośrodek handlowy i turystyczny. W tej części znajdują się również najcenniejsze zabytki Podhala, w tym drewniany kościółek z XV w. w Dębnie, o sławie międzynarodowej. Oprócz kilku innych drewnianych kościołów południowej Małopolski jest wpisany na listę obiektów dziedzictwa UNESCO.
Rzadziej odwiedzana jest polska część Orawy, leżąca między Podhalem a Babią Górą, mimo że przecina ją atrakcyjna droga z Zawoi przez przełęcz Krowiarki i droga międzynarodowa z przejściem granicznym w Chyżnem. Atrakcjami Orawy są: stylowa zabudowa ludowa, park etnograficzny w Zubrzycy Górnej, największe na południu Polskie torfowisko (Puścizny) i południowe zbocza Babiej Góry.
Do Polski należy mały skrawek Spiszu, z którego zwiedzana bywa zwykle tylko dolina Dunajca z okazałym zamkiem w Niedzicy. Poniżej zamku zbudowano zaporę na Dunajcu, która stworzyła duże, sztuczne jezioro we wschodniej części Podhala. Największą atrakcją krajoznawczą omawianego regionu jest mała grupa górska Pienin ze słynnym Przełomem Dunajca.
Pieniny, których wyższe części są zbudowane z wapieni, tworzą pasmo górskie długości ok. 10 km między Czorsztynem a Szczawnicą; najwyższym szczytem są Trzy Korony (982 m n.p.m.). Przez pasmo to przełamuje się wąskim i stromym wąwozem skalnym Dunajec. Odległość między Sromowcami Niżnymi a wylotem przełomu koło Szczawnicy wynosi w linii prostej tylko 2,5 km, wzdłuż rzeki natomiast 9 km. Przełom należy do największych atrakcji krajobrazowych Polski i jest od dawna licznie zwiedzany; służą temu organizowane przez flisaków spływy tratwami. Pieniny ze względu na wyjątkowe walory krajobrazowe i przyrodnicze stanowią park narodowy. Ich przedłużeniem na wschód są Małe Pieniny (1052 m n.p.m.) z malowniczym wąwozem Homole.

Źródło: T. Litewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski „Geografia Turystyczna Polski” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008

Tatry
Tatry są najwyższą i najliczniej odwiedzaną grupą górską w Polsce, reprezentującą jedyny fragment wysokogórskiego krajobrazu typu alpejskiego. Występują tu trzy typy rzeźby:
niższe góry reglowe, pokryte lasami, o stosunkowo łagodnych zboczach i zaokrąglonych szczytach, urozmaicone gdzieniegdzie skałkami oraz halami,
Tatry Zachodnie, zbudowane głównie z wapieni, o urwistych, podciętych zboczach, lecz łagodnych trawiastych grzbietach, charakteryzują się występowaniem jaskiń i wywierzysk,
Tatry Wysokie, zbudowane z granitu, o ostrych, trudno dostępnych graniach i skalistych zboczach, z głębokimi żlebami, zakończonymi stożkami nasypowymi rumoszu skalnego, niebezpiecznymi ze względu na lawiny – występują tu typowe formy rzeźby polodowcowej: kotły skalne z jeziorami, U – kształtne doliny, moreny znaczące postój lodowca.

Ze względu na unikalną w Polsce rzeźbę i występowanie rzadkich gatunków roślin i zwierząt (świstaki, kozice, niedźwiedzie), prawie całe Tatry weszły w skład Tatrzańskiego Parku Narodowego, połączonego z analogicznym parkiem po słowackiej stronie gór. Część Tatr zajmują rezerwaty ścisłe, niedostępne dla turystów.
Popularność Tatr i Zakopanego sięga drugiej połowy XIX w., chociaż już w końcu XVIII w. zostały udokumentowane wejścia na polskie szczyty. Do popularyzacji Tatr przyczyniło się powstanie w 1873 roku Towarzystwa Tatrzańskiego i działalność Tytusa Chałubińskiego. Ruch turystyczny wzrósł szczególnie po doprowadzeniu w 1899 roku kolei do Zakopanego. Obecnie ruch ten jest olbrzymi i szacowany na kilka milionów osób rocznie.

W Tatrach Zachodnich rekordy popularności bije Dolina Kościeliska, a ze szczytów Kasprowy Wierch (1985 m n.p.m.), dzięki istniejącej od 1936 roku kolejce linowej (przeszła ona w ostatnim czasie gruntowną modernizację połączoną ze zwiększeniem przepustowości), i Giewont (1909 m n.p.m.) ze względu na swoje eksponowane usytuowanie ponad Zakopanem. W Dolnie Kościeliskiej znajdują się największe dostępne dla turystów jaskinie – Mroźna i Mylna. W Tatrach Wysokich najliczniej odwiedzane jest Morskie Oko, dostępne dzięki wygodnej drodze zamkniętej dla ruchu samochodowego, na której w sezonie natężenie ruchu jest podobne jak w wielkich miastach. Ponadto popularne są wycieczki piesze na Halę Gąsienicową i do Doliny Roztoki z największymi w Polsce wodospadami (Wielka Siklawa, Wodogrzmoty Mickiewicza). Najwyższy szczyt Polski – Rysy (2499 m n.p.m.) - jest z polskiej strony rzadziej odwiedzany z powodu trudnego dojścia.
W sezonie zimowym największym powodzeniem cieszy się Kasprowy Wierch i sąsiadujące z nim doliny – Goryczkowa i Gąsienicowa, wyposażone w wyciągi krzesełkowe. Narciarstwo uprawia się także na stokach niższych gór wokół Zakopanego, zwłaszcza na Gubałówce, na którą prowadzi kolejka linowo – terenowa i nowsze wyciągi krzesełkowe (Butorowy Wierch, Polana Szymoszkowa).

Bazą mieszkaniową i usługową dla ruchu turystycznego w Tatrach jest Zakopane, największa i najsłynniejsza miejscowość turystyczna w Polsce. Przy liczbie 28 tys. stałych mieszkańców mieści ona znacznie więcej gości.
Poza bogatą bazą noclegową w samym Zakopanem wiele kwater znajduje się w sąsiednich miejscowościach (Kościelisko, Murzasichle, Małe Ciche). Samo Zakopane jest także celem wycieczek ze względu na swój folklor, zachowane stare chaty góralskie, cmentarz zasłużonych, Muzeum Tatrzańskie, muzea biograficzne (Kasprowicza, Szymanowskiego, Makuszyńskiego), a także imprezy narciarskie i artystyczne.
Na przykładzie Zakopanego widać wyraźny konflikt między wzrostem ruchu ruchu turystycznego a wymogami ochrony tych walorów turystycznych, które ten ruch wywołują. Obecne natężenie ruchu jest już groźne dla środowiska, przekracza także pojemność urządzeń infrastrukturalnych Zakopanego, co prowadzi do obniżenia jakości usług i wypoczynku.

Źródło: T. Litewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski „Geografia Turystyczna Polski” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008

Beskidy Wschodnie
Bieszczady
Bieszczady są najbardziej peryferyjną grupą górską w Polsce, zajmując jej południowo – wschodni, trudno dostępny kraniec. Mimo to cieszą się dużą popularnością i są odwiedzane znacznie liczniej, niżby to wynikało z ich oddalenia i słabego zagospodarowania. Przyczynami tego są: oryginalny krajobraz Bieszczad, ich pierwotna przyroda, względnie mała liczba ludzi i pewna moda.
Bieszczady są jedynym pasmem Beskidów, w którym główne grzbiety są zajęte przez rozległe hale, zwane połoninami, zapewniając doskonałą widoczność, a w zimie tereny narciarskie. W grzbietach odsłaniają się nieraz skaliste granie. Niższe partie Bieszczad są pokryte lasami bukowymi i jodłowo-bukowymi o bujnym poszyciu. Górna granica lasu przebiega wyjątkowo nisko, na 1100- 1150 m n.p.m. Bogaty jest świat zwierzęcy, reprezentowany m.in. przez żubry, wilki, rysie, żbiki, jelenie karpackie i sporadycznie niedźwiedzie.
Najczęściej jest zwiedzana najwyższa część Bieszczad z grupą Halnicza i Tarnicy. (1346 m n.p.m.), Połonina Caryńska, Połonina Wetlińska i pograniczny masyw Wielkiej Rawki, na którym spotykają się granice Polski, Ukrainy i Słowacji. Te tereny stanowią częściowo Bieszczadzki Park Narodowy, utworzony w 1973 r. Bazą noclegową są nieliczne schroniska i kempingi (największe w Ustrzykach Dolnych) oraz pola biwakowe.
Mniej licznie jest odwiedzana zachodnia część Bieszczad w rejonie Cisnej i Komańczy, gdzie brak jest połonin. Osobliwością przyrodniczą są Jeziorka Duszatyńskie.
Po zbudowaniu tzw. pętli bieszczadzkiej (drogi na trasie Lesko-Baligród-Cisna-Wetlina-Ustrzyki Górne-Lutowiska-Czarna-Ustrzyki Dolne) bardzo wzrosła turystyka motorowa.

Północna część Bieszczad to Podgórze Bieszczadzkie, niższe, mniej zalesione i gęściej zaludnione. Tutaj największą atrakcją turystyczną jest utworzone w 1968 r. Jez. Solińskie o powierzchni 21 km2. Pod względem powierzchni zajmuje on dopiero szóste miejsce wśród sztucznych zbiorników w Polsce, jest natomiast najbardziej pojemne i najgłębsze. Nad jeziorem powstały nowe ośrodki wypoczynkowe, przede wszystkim Polańczyk oraz Solina z wielkim kempingiem. Brzegi jeziora udostępnia częściowo tzw. mała pętla bieszczadzka na trasie Hoczew-Polańczyk-Wołkowyja-Czarna. Poniżej zapory w Solinie znajduje się mniejsze Jez. Myczkowskie z ośrodkiem wypoczynkowym w Myczkowcach.
Niedorozwój bazy turystycznej w Bieszczadach powoduje, że szczególnego znaczenia nabierają miasta położone na skraju Bieszczad i pogórza. W tych miastach (Sanok, Lesko, Ustrzyki Dolne) znajdują się hotele, domy wycieczkowe i liczne kwatery prywatne oraz urządzenia paraturystyczne. Położone wśród dość wysokich wzgórz Ustrzyki Dolne dysponują wyciągami narciarskimi i kolejką krzesełkową, jest tu Muzeum Przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Atrakcją turystyczną Sanoka jest wielki skansen „Muzeum Budownictwa Ludowego” oraz muzeum regionalne ze zbiorem ikon.

Źródło: T. Litewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski „Geografia Turystyczna Polski” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008

Pogórze Karpackie
Omówione regiony turystyczne Karpat są oddzielone od reszty kraju szerokim pasem Pogórza Karpackiego. Jest ono turystycznie mniej atrakcyjne ze względu na małe deniwelacje, słabe zalesienie (z wyjątkiem pogórzy Dynowskiego i Przemyskiego), rolnicze użytkowanie terenu, gęstą zabudowę wiejską i niedostateczne zagospodarowanie turystyczne.
Na tym tle wyróżniają się jednak niewielkie rejony lub punkty o znacznej frekwencji. Walorem najwyżej cenionym jest woda, toteż ruch turystyczny, częściowo świąteczny, skupia się zwłaszcza w dolinach rzek i nad sztucznymi zbiornikami wodnymi. Największym z nich jest Jez. Rożnowskie, utworzone przez 49 – metrową zaporę, którą zaczęto budować przed drugą wojną światową, a ukończono w 1941 r. Nad jeziorem leżą liczne ośrodki wypoczynkowe. Poniżej Rożnowa rozciąga się mniejsze Jez. Czchowskie ze skupiskiem obiektów wypoczynkowych w Czchowie.
Drugim rejonem o dużej frekwencji jest dolina Raby, zwłaszcza w pobliżu Myślenic, gdzie jest najłatwiej dostępna z Krakowa drogą szybkiego ruchu. W samych Myślenicach, zwłaszcza dzielnicy Zarabie, znajduje się najwięcej miejsc noclegowych, stąd prowadzą dwa wyciągi krzesełkowe na górę Chełm.
Mniej licznie jest odwiedzana dolina Sanu, nad którą w sąsiedztwie Przemyśla powstały ośrodki wypoczynkowe w Krasiczynie i Olszanach. Nad pozostałymi rzekami nie rozwinęły się miejscowości turystyczne, rzeki te służą lokalnemu wypoczynkowi i świątecznemu.

Celami wyjazdów krajoznawczych są miejscowości ze znanymi zabytkami, jak zamki w Nowym Wiśniczu i Krasiczynie, sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej (zabytek UNESCO), miasteczka z historyczną zabudową (Lanckorona, Zakliczyn) i osobliwości przyrodnicze (Skamieniałe Miasto koło Ciężkowic, rezerwat skalny Prządki obok ruin zamku Kamieniec koło Odrzykonia).
Osobno należy wymienić położoną już na skraju pogórza Wieliczkę, której najstarsza czynna w świecie kopalnia soli (zabytek UNESCO) jest zabytkiem o sławie międzynarodowej. Kopalnia obejmuje Muzeum Żup Krakowskich, podziemne sanatorium alergologiczne oraz Grotę Kryształową (rezerwat przyrodniczy). Wieliczka jest wraz z sąsiednim Krakowem celem wycieczek z całego kraju i zagranicy.
Wzdłuż Karpat ciągnie się łańcuch miast, będących źródłami i masowego ruchu świątecznego w Karpaty. Niektóre z tych miast są same celami wycieczek ze względu za zachowane zespoły zabytków. Poza Krakowem należy wymienić Tarnów, Jarosław i Przemyśl, a na Pogórzu Śląskim – Cieszyn, Bielsko-Białą i Wadowice. Cieszyn jest jednym z najważniejszych drogowych przejść granicznych Polski i zarazem bramą do Karpat dla turystów przybywających z Zachodu.

Źródło: T. Litewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski „Geografia Turystyczna Polski” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008

Wieliczka

Wieliczka jest miastem górniczym. Wprawdzie już teraz nie wydobywa się soli na skalę przemysłową, ale kopalnia jest czynna. Nie tylko, jak wiadomo powszechnie, dla ruchu turystycznego, lecz także dla jej zabezpieczenia górniczego. Warto przypomnieć, że na głębokości od 57 do 327 metrów pod ziemią i na niewielkim obszarze zamykającym się w prostokącie 1,5 na 5,5 kilometra jest około 7,5 miliona metrów sześciennych tak zwanych pustek poeksploatacyjnych, obejmujących ponad 300 km chodników i 2040 komór.
W pejzażu miast górniczych jakże charakterystyczne są budynki nadszybi. Najbardziej znany jest ten turystyczny, noszący imię Jana Mikołaja Daniłowicza, podskarbiego wielkiego koronnego i administratora żup krakowskich w połowie XVII wieku. O górniczym charakterze miasta świadczą także objęci tutaj szczególnym kultem święci patroni górników. Wielicki kościół parafialny od czasów głębokiego średniowiecza jest pod wezwaniem św. Klemensa, papieża, trzeciego następcy po św. Piotrze na stolicy apostolskiej. Św. Klemens był pierwszym patronem górników. Historyczne związki św. Kingi z Wieliczką nie są zbyt duże, jednak patronka solnych górników i powiatu wielickiego bardzo mocno żyje w legendzie. To jej podobno zawdzięcza się odkrycie soli kamiennej, choć ze źródeł solankowych czerpano już od blisko czterech tysiącleci. Podziemna kaplica św. Kingi jest bodaj najpiękniejszym miejscem kopalnianej trasy turystycznej. Ale i najbardziej znana patronka braci górniczej św. Barbara jest tutaj należycie czczona. W ołtarzu głównym wielickiego kościoła parafialnego pojawia się wymiennie na obrazie pędzla Teodora Baltazara Stachowicza z 1857 roku.

Reprezentacyjna Orkiestra Dęta Kopalni Soli "Wieliczka- podczas tegorocznych obchodów Święta Niepodległości, w pochodzie na tle Zamku Żupnego/Wieliczka Salt Mine's Representative Brass Orchestra during the celebrations of Independence Day marching in front of the Salt-Works Castle

Jest jeszcze jeden silny i żywy górniczy akcent Wieliczki. To założona w 1830 roku Reprezentacyjna Orkiestra Dęta Kopalni Soli, która uświetnia wszelkie uroczystości górnicze i miejskie. Zespół na najwyższym światowym poziomie zawsze wspaniale prezentuje się w pięknym górniczym umundurowaniu. Także herb Wieliczki ma swoje godło w postaci narzędzi górniczych. Należy zaznaczyć, że w wąskim zakresie stosowanych w średniowieczu godeł, czyli znaków umieszczonych na tarczy herbowej, w skali europejskiej heraldyki jest to przypadek o charakterze wyjątkowym.
Udostępniona turystom zabytkowa część kopalni soli w roku 1978 została wpisana na Pierwszą Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Takich miejsc w Polsce jest zaledwie kilkanaście. Pod koniec października bieżącego roku w Zamościu zawiązała się Liga Polskich Miast i Miejsc na Liście UNESCO, a reprezentowana tam przez burmistrza Józefa Dudę Wieliczka znalazła się w gronie członków założycieli.

Górniczy charakter miasta, a zwłaszcza światowa sława Wieliczki stanowią bezwzględnie element sprzyjający rozwojowi. Jednak kłopot w tym, że blisko milion turystów odwiedzających kopalnię soli w ciągu roku, nie zatrzymuje się tutaj dłużej niż na kilka godzin. Bezpośrednia bliskość Krakowa oraz jego oferta kulturalna i turystyczna są na tyle atrakcyjne, że zwłaszcza jeśli chodzi o turystykę grupową Wieliczka z Krakowem konkurować nie może. Nie może, ale powinna. Wieliczka posiada nie tylko mnóstwo wspaniałych zabytków architektury i sztuki znajdujących się w samym mieście, ale i olbrzymi, a niewykorzystywany dotychczas, potencjał kulturalny. Dlatego pełniący swe obowiązki już czwartą kadencję burmistrz Józef Duda postanowił ten stan rzeczy zmienić. W miejsce skostniałej struktury Miejskiego Domu Kultury powołał do życia Centrum Kultury i Turystyki, które będzie miało zapełnić dotychczasową lukę, proponując odwiedzającym miasto zarówno atrakcje turystyczne, jak i bogaty i zróżnicowany program imprez kulturalnych.

Źródło: www.panorama-miast.com.pl

Kopalnia Soli Wieliczka
www.kopalnia.pl
"Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce stanowi jedyny obiekt górniczy na świecie, czynny bez przerwy od średniowiecza do chwili obecnej. Jej oryginalne wyrobiska (chodniki, pochylnie, komory eksploatacyjne, jeziora, szyby, szybiki) o łącznej długości około 300 km usytuowano na 9 poziomach, sięgających do głębokości 327 m ilustrują wszystkie etapy rozwoju techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych".
Tak brzmi fragment uzasadnienia wpisu Kopalni Soli "Wieliczka" w dniu 8 września 1978 r. na I Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO wśród pierwszych 12 obiektów z całego świata.
Kopalnia Soli w Wieliczce to najstarsze na ziemiach polskich przedsiębiorstwo solne, którego początki sięgają średniowiecza. Przez całe stulecia była źródłem bogactwa kraju i materialnym fundamentem kultury - dzisiaj jest najchętniej odwiedzanym polskim obiektem turystycznym. Kilkusetletnia eksploatacja złoża soli kamiennej ukształtowała obecny układ przestrzenny wyrobisk górniczych. Skryte pod miastem, usytuowane na dziewięciu poziomach, sięgają głębokości 327 m. Podziemna Wieliczka to blisko 300 km chodników i ok. 3000 komór. Część udostępniona do zwiedzania obejmuje 3,5 kilometrowy odcinek, położony na głębokości od 64 m do 135 m.
Zwiedzając Wieliczkę nie można pominąć zabytków budownictwa przemysłowego tak charakterystycznego dla miast górniczych, jak nadszybia: Górsko (XVII w.), Świętej Kingi (XIX w.), Daniłowicza (XVII w.), Regis (najstarszy szyb z XIV w.)

Muzeum Żup Krakowskich
www.muzeum.wieliczka.pl
Zamek Żupny
Czołowe miejsce wśród naziemnych zabytków miasta Wieliczki zajmuje zespół budynków Zamku Żupnego. Od początku swojego istnienia do 1945 roku był własnością przedsiębiorstwa górniczego zwanego Żupy Krakowskie (do 1772 r.) a następnie Saliny. Rezydowali w nim żupnicy, czyli zarządcy-administratorzy kopalni. Jest to jedyna w Europie rezydencja o charakterze obronnym, która była siedzibą władz administracyjno-gospodarczych, a nie panującego. Zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku, wielokrotnie przebudowywany, w czasie ostatniej wojny uległ zniszczeniu. Współcześnie mieści się w nim Muzeum Żup Krakowskich. W salach można obejrzeć ciekawe ekspozycje związane tematycznie z kopalnią soli.

Kościół św. Klemensa
www.klemens.pl
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Klemensa, papieża i pierwszego patrona górników został wzniesiony z fundacji mieszczan w 1381 roku. W tym stanie przetrwał do roku 1786. Obecny kształt kościoła pochodzi z XIX wieku. W obiekcie zachowały się elementy architektoniczne z XIII i XIV wieku. Z XVII wieku pochodzi kaplica grobowa Morstinów, zdobiona stiukami Baltazara Fontany. Obok kościoła znajduje się dzwonnica zaprojektowana przez włoskiego architekta Pellegriniego, ufundował ją Jan III Sobieski po zwycięstwie nad Turkami.

Kościół i klasztor oo. Franciszkanów (tzw. Reformatów)
ul. Brata Alojzego Kosiby 31
Kościół pod wezwaniem Stygmatów św. Franciszka z Asyżu i klasztor oo. Franciszkanów to pierwsza murowana świątynia małopolskiej prowincji Reformatów wybudowana w I połowie XVII wieku. Kościół jest Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej Księżnej Wieliczki i ośrodkiem kultu Sługi Bożego Brata Alojzego Kosiby, związanego przez 60 lat swojego życia z klasztorem. Na terenie ogrodu znajduje się PORCJUNKULA, kopia kościoła jaki wzniósł św. Franciszek w Asyżu.

Zabytkowy kościółek św. Sebastiana z XVI wieku
Udajemy się w górę ulicą Daniłowicza przy której znajduje się główne wejście do kopalni. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo w ulicę Górsko. Docieramy nią do Rynku Górnego. Stamtąd udajemy się prowadzącą na dół ulicą Batorego. Na jej końcu skręcamy w prawo w ulicę Limanowskiego, która następnie przechodzi w ul. św. Sebastiana, prowadzącą do kościółka.
Modrzewiowy kościółek został zbudowany w 1582 roku, konsekrowany 29 czerwca 1598 roku przez kardynała Jerzego Radziwiłła, biskupa krakowskiego. Cennymi zabytkami renesansowego malarstwa są znajdujące się w kościele św. Sebastiana dwa obrazy z II poł. XVI w, przemalowane olejno przez Włodzimierza Tetmajera podczas gruntownej restauracji kościoła, w pierwszych latach XX w. Wnętrze świątyni zdobi młodopolska polichromia z 1906 roku, kolejne dzieło Tetmajera oraz witraże krakowskiej firmy Żeleńskiego, zaprojektowane przez Stanisława Matejkę.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Grabiu
Obiekt drewniany z sygnaturką na dachu, pochodzący z lat 40. XVIII w. powstał staraniem księży: Jakuba Cichońskiego (miejscowego proboszcza) oraz Wawrzyńca Rempalskiego i Antoniego Krząnowskiego (kolejnych dziekanów proszowickich). Z XV w. pochodzi m.in. kamienna gotycka chrzcielnica oraz zachowany fragmentarycznie portal prowadzący do zakrystii. Kościółek kilkakrotnie był remontowany i nieznacznie przerabiany, m.in. po zniszczeniach z 1914 roku. Obok kościoła znajduje się wolno stojąca drewniana dzwonnica. Wnętrze kościoła (w tym strop) zdobione jest polichromią, pierwotna została wykonana w 1754 r, obecna w 1907 roku. W ołtarzu głównym znajduje się uznawany za cudowny obraz Matki Bożej Grabskiej (pochodzący prawdopodobnie z XVII w.)

Kościół pw. Ducha Świętego w Podstolicach
Obecny kościół w Podstolicach powstał w 1870 roku. Nie posiadał on wówczas wieży, ale dobudowano ją po zniszczeniu w czasie I wojny światowej dzwonnicy stojącej obok. Ze starego kościoła, oprócz dzwonów, przeniesiono w czasie przebudowy także sygnaturkę z roku 1631 o imieniu św. Agnieszki oraz umieszczono trzy ołtarze, które przetrwały do chwili obecnej. 7 VIII 1988 roku ks. kardynał Franciszek Macharski Metropolita Krakowski wmurował kamień węgielny, który został poświęcony przez Ojca Świętego Jana Pawła II. W ramach przygotowań do jubileuszu 700-lecia istnienia parafii (2000 r.) odnowiono obrazy w ołtarzach i odrestaurowano organy.

Pałac Konopków
Późnobarokowy pałac wybudowany w latach osiemdziesiątych XVIII wieku przez braci Konopków. Pierwotnie składał się z piętrowego pałacu ze ścianą frontową zwróconą ku zachodowi, tarasu, dziedzińca oraz zabudowań gospodarczych. Konopkowie sprzedali pałac władzom austriackim, które przeznaczyły go na budynek dla kopalni. Zamieszkiwał tu Feliks Piestrak, kierownik Szkoły Górniczej w Wieliczce w latach 1909-1912 i 1918-1924. W połowie XX wieku znajdowała się w nim Miejska Biblioteka Publiczna. Obecnie budynek został przeznaczony na oddział Instytutu Pamięci Narodowej.

Pałac Przychockich
Obiekt neoklasyczny znajduje się na Rynku Górnym w Wieliczce, zbudowany na fundamentach starego ratusza w drugiej połowie XVIII w, dzięki staraniom Kazimierza Przychockiego. Przez dziesiątki lat mieściło się w pałacu gimnazjum im. Jana Matejki, obecnie zaś Zespół Szkół Zawodowych im. E. Dembowskiego. Na budynku znajduje się tablica upamiętniająca dzień 24 lutego 1846 r. kiedy to do Krakowa wyruszył oddział rewolucyjny górników i mieszczan wielickich pod wodzą Edwarda Dembowskiego.

Pomnik Adama Mickiewicza w Wieliczce znajduje się na Plantach, urządzonych na Rynku Dolnym. Ufundowany w 1903 roku dzięki staraniom Tadeusza Popiołka, jednego z założycieli Towarzystwa Upiększania Miasta, wykonany został przez Tadeusza Błotnickiego.

Magistrat
ul. Powstania Warszawskiego 1
W centrum miasta w "Magistracie" swoją siedzibę mają władze samorządowe.
Jest to obiekt w stylu tzw. neogotyku angielskiego, wraz z klasycystycznym dawnym odwachem, który powstał z przekształceń średniowiecznego szpitala i kościoła św. Ducha ufundowanego przez króla Kazimierza Wielkiego.

Sztygarówka
ul. Dembowskiego 2
Neogotycki gmach wzniesiony na cześć Franciszka Józefa I w roku 1898 z okazji 50 -tej rocznicy objęcia przez niego cesarskiego tronu. Zaprojektował go lwowski architekt prof. Tadeusz Dołęga-Mostowski. Pierwotnym przeznaczeniem budynku była Szkoła Górnicza i Muzeum Salinarne, obecnie jest siedzibą Starostwa Powiatowego w Wieliczce.
"Sztygarówka" stanowi jeden z najbardziej reprezentacyjnych budynków w mieście. Zwraca uwagę surowa ceglana fasada, w środku na I piętrze znajduje się aula z bogato zdobionym sztukaterią plafonem.

Aleja Jana Pawła II, Ogród Żupny
Na turystycznym szlaku między szybem Daniłowicza, a centrum Wieliczki, w sąsiedztwie murów miejskich i Zamku Żupnego zrekonstruowano w latach 1993-1995 Ogród Żupny, będący integralną częścią zamku. Odtworzony ogród składa się z dwóch tarasów:
- ogrodu dolnego złożonego z czternastu kwater centralnych i dwóch bocznych,
- ogrodu wyższego oddzielonego kamiennym murem.
W tych samych latach na skarpie Ogrodu Żupnego przeprowadzono badania archeologiczne, które potwierdziły istnienie murów obronnych miasta z II połowy XIV wieku. Odkryty mur stanowi fragment fortyfikacji wzniesionych za panowania Kazimierza Wielkiego. Mury obronne wzmocnione były 21 basztami, do dziś zachowała się w całości tylko jedna z nich w rejonie plant.
Wśród baszt, dwie były bramami wjazdowymi do miasta: od północy – Krakowska, od południa - Kłosowska. Razem z Zamkiem mury miejskie broniły miasta i mieszkańców w XIV-XVI wieku.
W roku 1998 zrealizowano budowę ciągu pieszego między szybem Daniłowicza, a Ogrodem Żupnym. Trakt turystyczny powstał z myślą o turystach, którzy po zwiedzeniu kopalni będą mieli możliwość dotrzeć do centrum miasta. W dowód szacunku dla papieża Polaka Jana Pawła II, który jako biskup krakowski - Karol Wojtyła wielokrotnie odwiedzał Wieliczkę, Rada Miejska drodze tej, nadała miano alei im. Jana Pawła II.

Źródło: www.wieliczka.eu