Sudety Środkowe (ziemia kłodzka)

Sudety Środkowe pod względem geologicznym przedstawiają strukturę nieckowatą, której oś przebiega zgodnie z ogólnym kierunkiem zrębu sudeckiego z północo – zachodu na południo – wschód. Obrzeżenie tej niecki tworzą prekambryjskie, metamorficzne bloki Gór Sowich na północo – wschodzie oraz Gór Orlickich i Bystrzyckich na południo – zachodzie.
Sudety Środkowe są znacznie niższe od pozostałych części, mają nie mniej urozmaiconą budowę. Otaczają od zachodu i południa oraz częściowo od północy najobszerniejszą w Sudetach kotlinę, Kotlinę Kłodzką. Ograniczają ją od wschodu, a częściowo również od północy, góry: Śnieżnickie, Bialskie i Złote, należące do Sudetów Wschodnich.
W skład Sudetów Środkowych wchodzi wiele szczególnie urozmaiconych pasm górskich, których wspólną cechą jest występowanie szerokich i spłaszczonych grzbietów, przy czym stoki tych pasm są na ogół strome i opadają ku głębokim i wąskim dolinkom.
Najbardziej południową i zarazem najwyższą częścią Sudetów Środkowych są Góry Orlickie. Pasmo to biegnie prawie równolegle zarówno do sąsiednich Gór Bystrzyckich, jak też do długiego wału górskiego, zamykającego od północy Kotlinę Kłodzką.

Brama Lubawska jest obniżeniem śródgórskim wypreparowanym w mało odpornych na denudację skałach karbońskich na zachodnim obrzeżeniu niecki środkowosudeckiej i z tego względu zaliczonym do makroregionu Sudetów Środkowych, stanowiąc jednocześnie pogranicze Sudetów Zachodnich. Od strony wschodniej Brama Lubawska graniczy z Górami Kamiennymi i Wałbrzyskimi.

Góry Wałbrzyskie otaczające Kotlinę Wałbrzyską, charakteryzuje duża różnorodność. Większość wzgórz tego pasma to niewysokie, ale bardzo strome góry zbudowane ze skał wulkanicznych. Góry Wałbrzyskie ciągną się aż po Bolków, gdzie prawie niepostrzeżenie przechodzą w Góry Kaczawskie, należące już do Sudetów Zachodnich.
• Najwyższym szczytem Pasma Wałbrzyskiego jest Góra Borowa (853 m n.p.m.), najbardziej jednak rzuca się w oczy Chełmiec (834 m n.p.m.), wyróżniający się charakterystycznym kształtem. Ponadto w masywie tym wyróżnia się jeszcze Trójgarb (778 m n.p.m.)
• Góry Wałbrzyskie posiadają bardzo interesujące obszary. Zwłaszcza pogórze w tej części Sudetów jest szczególnie chętnie odwiedzane przez turystów, zarówno ze względu na piękne krajobrazy, jak też stosunkowo dobrze zachowane ruiny zamków. W tej strefie leży również malownicze jezioro zaporowe w Zagórzu Śląskim, nad którym stoi osnute legendami zamczysko.

źródło: Sarosiek J., Sembrat K., Wiktor A. „Sudety” W.P. Wyd. II rok 1975

• Góry Kamienne jednym z głównych pasm górskich, wchodzących w skład wewnętrznej części Sudetów Środkowych, są Góry Kamienne. Góry Kamienne sąsiadują od zach. przez Bramę Lubawską z Lasockim Grzbietem i Rudawami Janowickimi, należącymi już do Sudetów Zachodnich, od pn. i wsch. z Górami Wałbrzyskimi od pd. wsch. Z Górami Sowimi, od pd. graniczą z Czechami. Góry Kamienne prawie w całości zbudowane z ciemnych melafirów i czerwonawych porfirów. Posiadają one kształt zbliżony do odwróconej litery „U”. Krótsze, zach. ramię stanowią usytuowane południkowo Góry Krucze, a dłuższe ramię wsch. tworzą: Czarny Las, Pasmo Lesistej i Góry Suche, oddzielone od siebie dolinami Zadrnej, Grzędzkiego Pot. i Ścinawki. Pasmo to, mimo że pokryte jednolitym lasem iglastym, jest bardzo malownicze dzięki bogatej rzeźbie. Dominuje nad nim Waligóra (936 m n.p.m.), wznosząca się nad dużą grupą gór, niewiele jej ustępujących wysokością, ale podzielonych głębokimi dolinami (Suchawa 927, Bukowiec 883, Gomólnik 823 m n.p.m.). Bardziej ku zachodowi, również w tym paśmie, rzucają się w oczy dwie góry, trafnie nazwane stożkami: Małym (749 m n.p.m.) i Dużym (840 m n.p.m.). Między masywami obu Stożków a potężną kulminacją gór: Lesistej (851 m n.p.m.), Wysokiej (807 m n.p.m.) i Dzikowca (836 m n.p.m.) płynie przełomową doliną Ścinawka. Wewnątrz tak ograniczonego obszaru znajduje się Kotlina Krzeszowska wraz z sąsiadującymi z nią od wsch. Wzgórzami Krzeszowskimi.
Zachodnią część Gór Kamiennych – pasmo Gór Kruczych – oddzielają od Gór Suchych niskie łagodne wzgórza. Góry Krucze, w odróżnieniu od poprzedniego pasma, są znacznie mniej malownicze. Spośród wyróżniających się rozmiarami gór warto wymienić Mrowiniec (836 m n.p.m.), Polską Górę (843 m n.p.m.), Owcze Głowy (750 m n.p.m.) oraz Kruczą Skałę (680 m n.p.m.), z której rozciąga się piękny widok na Lubawkę.

Region jest atrakcyjny turystycznie, ale położony na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych i stosunkowo mało frekwentowany. Atrakcyjność przyrodniczą uzupełnia wybitny obiekt artystyczny, którym jest barokowy zespół klasztorny w Krzeszowie (zaliczony do klasy „0”). Na południe od Krzeszowa leży zabytkowe Chełmsko Śląskie, ośrodek przemysłu włókienniczego. Stacją klimatyczną i ośrodkiem rehabilitacyjnym jest Sokołowsko, położone w niewielkiej kotlinie Gór Suchych. Węzłem szlaków turystycznych i drogowych jest schronisko Andrzejówka (ponad 800 m) u podnóża Waligóry, najwyższego wzniesienia całych Gór Kamiennych.
•
źródło: Sarosiek J., Sembrat K., Wiktor A. „Sudety” W.P. Wyd. II rok 1975
Źródło: Kondracki J., 1996 - Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa

miejscowości:

Boguszów – Gorce
Sokołowsko

Masyw Ślęży
Przepiękny Masyw Ślęży wyrastający kilkaset metrów ponad Równiną Wrocławską na północnym wschodzie a Równiną Świdnicką na zachodzie, to najwyższe pasmo Przedgórza Sudeckiego. Jego najwyższy szczyt to Ślęża (718 m n.p.m.).
Dzieje zasiedlania podnóży masywu dowodzą, że samotna Ślęża jest legendarnym, historycznym i mistycznym pępkiem Śląska. Stałe osadnictwo przyszło wraz z ociepleniem klimatu i rozwojem rolnictwa w epoce kamiennej ponad 4 tys. lat p.n.e. Warunki w okolicy Ślęży były znakomite, ponieważ gleby regionu należą do najżyźniejszych w Europie. Ludzie uprawiali zboża, lepili garnki, ciosali narzędzia z serpentynitu i nefrytu. Wiele wskazuje na to, że już wtedy niezwykłą górę otaczali nabożną czcią.

Ślęża pod każdym względem jest niezwykłym zjawiskiem. To góra-symbol i góra-osobliwość. Wygląda wręcz jak archetyp świętej góry, łączącej niebiosa z profanicznym padołem. Wędrując na Śląsk, należałoby w zasadzie rozpoczynać podróż właśnie od Ślęży - prastarego serca dzielnicy. Rozciągający się między tą górą a wyniosłością Sudetów świat - z dawną stolicą wielkiego księstwa, Świdnicą - także wart jest uwagi nawet najbardziej wymagających wędrowców.

Zalesiony masyw widać z Wrocławia, Świdnicy, Dzierżoniowa, a nawet z okolic Trzebnicy. Widać go również z każdego ważniejszego szczytu sudeckiego, czy to ze Śnieżki, Wielkiej Sowy, Waligóry czy Śnieżnika. Jest jak naturalny autograf na pergaminie regionu. Autograf nie do podrobienia.

Wszystkie wyższe wniesienia masywu pokrywają lasy. Patrząc dziś na Ślężę, trudno sobie wyobrazić, że jeszcze w XVIII w. była to prawie bezleśna góra, a na zboczach masywu pasło się bydło. Pozostałości pasterskiej przeszłości – zarośnięte kamienne murki okalające dawniej łąki – mylą się czasami z wałami kultowymi. Lasy ślężańskie są stosunkowo młode, ich skład gatunkowy bardzo zróżnicowany, a stan zdrowotny, poza świerkami w wyższych partiach, dość dobry. W lasach żyją sarny, dziki i lisy. Świat ptactwa jest reprezentowany przez około 100 gatunków, w tym puchacze, kruki, krzyżodzioby i muchołówki, które na Wieżycy mają najwyższe miejsce lęgowe na Śląsku. Stwierdzono także występowanie siedmiu gatunków nietoperzy.
Masyw Ślęży wraz z enklawami Wzgórz Kiełczyńskich oraz malowniczą Jańską Górą od 1988 r. jest chroniony w Ślężańskim Parku Krajobrazowym (z 5 rezerwatami).

Źródło: http://przewodnik.onet.pl/1124,regionmain.html
źródło: C. Skała „Sudety”, Przewodnik Górski Pascal

Warto zobaczyć:
Ślęża
Najwyższy szczyt (718 m n.p.m.) Masywu Ślęży. Według legend powstał w wyniku walki, jaką anioły stoczyły z diabłami, zasypując im wejście do piekła. Dziś Ślęża jest przede wszystkim atrakcją turystyczną, chociaż wciąż pojawiają się ludzie odnajdujący tu inspirację inne od krajoznawczych. Do tego dochodzą poszukiwacze skarbów, sugerujący istnienie systemu poniemieckich sztolni z ukrytymi kosztownościami. O domniemanych podziemiach Ślęży mówi jedna z XVI – wiecznych legend.
Szczytowa łąka Ślęży to popularne miejsce piknikowe. Stoi na niej Dom Turysty PTTK, staożytna rzeźba niedźwiedzicy (zwana także dzikiem) wiązana z kultem płodności oraz kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Świątynię odbudowano w XIX w. w stylu neogotyckim, gdy jej XVIII – wieczna poprzedniczka spłonęła od uderzenie pioruna. Obok kościoła zachowały się – obecnie w dużej mierze zasypane ziemią – fundamenty XIV – wiecznego książęcego zamku Bolka II Świdnickiego. Warownię zburzyli w 1541 r. mieszczanie Wrocławia i Świdnicy, którzy przepędzili stąd rycerzy – rabusiów dowodzonych przez otoczonego złą sławą Hansa Duringa.
W latach 70. XX w. na szczycie zbudowano ogromną wieżę telewizyjną o wysokości 136 m. Za kościółkiem przy niebieskim szlaku stoi wydłużona, ale dostępna wieża widokowa z najwspanialszą panoramą Dolnego Śląska: od Wzgórz Trzebnickich po Sudety ze Śnieżką i Śnieżnikiem.

Sobótka
U masywu Ślęży roztacza się miasto Sobótka, położone na wysokości 160-220 m n.p.m. Nazwa Sobótki wywodzi się od tradycji odbywania tutaj sobotnich targów, o czym świadczy zbliżony do elipsy kształt rynku - dawnego targowiska.
Warty zobaczenia jest romański Kościół Św. Jakuba oraz gotyckie Sanktuarium Św. Anny. Na pewno należy odwiedzić zamek - Gorce, dawne Opactwo Augustynów, zachwycające swym bajkowym pięknem. Interesujące są także rzeźby kultowe: dwa niedźwiedzie, postać z rybą, mnich oraz grzyb. Magia tych terenów wiąże się z historią Śląska, a pamiątki z tamtych czasów gromadzi Muzeum Ślężańskie, mieszczące się w zabytkowym budynku szpitala Augustynów z 1568 roku.

Źródło: http://mlodzi.wroclaw.pl

Zamek Górka
Pierwsze obiekty zbudowali tu augustianie już w XII w., jednak szybko przenieśli się do Wrocławia, a dobra w Górce służyły im jako centrum administracji rejonem Ślęży. Powstały wtedy gotyckie budowle – opactwo i kościół. Pod klasztornym parawanem urządzano książęce polowania i uczty dla opatów z Wrocławia. Po zniszczeniach w czasie wojen husyckich zamek odbudowano. W 1810 r. dostał się w ręce rodu von Kulmitzów, który już wcześniej miał dobra w okolicy. Przebudowano go na romantyczną neorenesansową rezydencję i otoczono wspaniałym parkiem. Wtedy też odkopano dwa romańskie lwy, obecnie stojące przed wejściem do pałacu. W maju 1945 r. do Górki weszli Rosjanie, zabijając dziedzica Kulmitzów i wypędzając pozostałych członków rodziny. Zamek uniknął ruiny, służąc w latach PRL-u m. in. jako ośrodek wypoczynkowy UB. Obecnie jest tu prywatny hotel i restauracja, a w dawnym kościele mieści się sala, w której organizuje się różne imprezy. Zamek zachwyca wymyślną architekturą, jednak wrażenie psują zdewastowane budynki gospodarcze i slumsy w pobliżu.

Wieżyca
Wzgórze (415 m n.p.m.) między Sobótką a Ślężą. Jego strome zbocza amfibolitowo – serpentynitowe porasta świetlista dąbrowa z łanami konwalii po zachodniej stronie. Na wierzchołku wznosi się 15 – metrowa kamienna wieża widokowa z 1905 r., odrestaurowana przez Towarzystwo Ślężańskie. Roztacza się z niej jedyny w swoim rodzaju widok na Ślężę i okoliczne równiny. W lesie zachowały się pozostałości wałów kultowych.

źródło: C. Skała „Sudety”, Przewodnik Górski Pascal

miejscowości:
Górka
Wieś wymieniona po raz pierwszy w dokumentach w 1208 r., od lat 20. XX w. jest zachodnią częścią Sobótki, choć zachowała pewną odrębność. W Górce od początku XIX w. produkowano wyśmienite ciemne piwo, bazujące na ślężańskich źródłach. ... (dokończyć)

Góry Sowie
Park Krajobrazowy Gór Sowich

Pasmo Gór Sowich, o długości ok. 30 km i szerokości 8 -10 km, zbudowane jest z najstarszych skał, jakie w Polsce występują na powierzchni ziemi: archaicznych gnejsów mających 2 – 2,5 mld lat. Ich wierzchowina – fragment powierzchni zrównania – jest prawie równa. Płytkie przełęcze oddzielają szczyty o kształcie spłaszczonych kop, a stoki gór są strome i nacięte młodymi dolinami erozyjnymi. Bardzo wyrazista i jedyna tego rodzaju jest północno – wschodnia granica gór biegnąca prawie prostą linią wzdłuż brzeżnego uskoku sudeckiego. Jest to granica rysująca się w przestrzeni jako cienista i zimna ściana – granica bezludnych gór i gęsto zasiedlonego Obniżenia Podsudeckiego, twardego gnejsu i miękkiego podłoża piaszczysto – gliniastego, krajobrazu leśnego i polnego. Północno – zachodnią granicę pasma tworzy dolina Bystrzycy. Dopływy tej rzeki dzielą szerokie w tej części Góry Sowie na kilka pasemek zbiegających się w masywie Wielkiej Sowy. Stąd w kierunki południowo – wschodnim, aż do Przełęczy Srebrnej, Góry Sowie tworzą zwarty wał wznoszący się 800 -900 m n.p.m., a 500 – 600 m nad przyległe obniżenia. Mimo obecności młodych dolin rzecznych, tu i ówdzie ładnych skałek, krajobraz Gór Sowich jest dość monotonny, do czego przyczynia się po części zwarty płaszcz lasów, głównie świerkowych, pokrywających wszystkie szczyty i stoki aż do podnóża gór. Tylko z wież widokowych wyższych od drzew otwierają się widoki na góry i ich otoczenie.
Park krajobrazowy utworzony w 1991 r. obejmuje najwyższą część głównego pasma, do Przełęczy Woliborskiej (711 m n.p.m.) do Przełęczy Walimskiej (750 m) oraz osobne pasmo Włodarza (811 m). W parku znalazł się najwyższy szczyt gór – Wielka Sowa (1015 m) ; stoi na ni kamienna wieża widokowa o wysokości 29,5 m, zbudowana w 1907 r. Po północnej stronie ładne skałki: Strzyżna i Panieński Kamień. Wylesiony krąg wokół wieży tuż po jej zbudowaniu obsadzono kosodrzewiną, która rośnie nadal, łudząc przybysza, że znalazł się ponad granicą lasu, gdy w rzeczywistości przebywa zaledwie na początku regla górnego. Inne szczyty nie osiągają 1000 m. W środkowej części parku grzbiet górski przecina Przełęcz Jugowska (805 m). Szczyty po obu stronach przełęczy wznoszą się do 950 m.
Powierzchnia parku wynosi 8141 ha, w 97% pokrywają ją lasy, których pierwotna struktura i skład florystyczny zostały w dużym stopniu zatarte masową uprawą świerka, ale zachowały też naturalne fragmenty, następuje ponadto stopniowa odbudowa drzewostanów liściastych. Cały park, z wyjątkiem szczytu Wielkiej Sowy, leży w piętrze regla dolnego. Mimo gęstej sieci dróg i szlaków, zwierzęta znajdują w lasach ustronne i bezpieczne kryjówki, dlatego żyje tu dużo jeleni, saren i dzików.

Południowo – zachodni stok Gór Sowich przechodzi łagodnie w Obniżenie Noworudzkie, oddzielające je od Gór Stołowych, wypreparowane w miękkich skałach osadowych Niecki Śródsudeckiej. Krajobraz jest mozaiką wzgórz o wysokości względnej 100 – 300 m (500 – 700 m n.p.m.), dolin i kotlin, osiedli i lasów, pól, krętych dróg i kamieniołomów. Niegdyś w starym masywie Gór Sowich wydobywano metale. Obecnie został zamknięty inny rozdział historii górnictwa sudeckiego – wydobycie węgla z warstw karbońskich po południowo – zachodniej stronie gór.

Źródło: Skarby Przyrody i krajobrazu Polski, Romuald Olaczek, 2008 strona 446-447