Wyżyna Małopolska

Oprócz wybrzeża, pojezierzy i gór, znaczenie turystyczne ma także pas wyżyn. Najważniejszy region turystyczny w tym paśmie stanowi Wyżyna Małopolska i to nie cała. Ruch turystyczny koncentruje się w Górach Świętokrzyskich oraz w paśmie Jury Krakowsko – Częstochowskiej. Na pozostałym obszarze wyżyny są odwiedzane pojedyncze miejscowości lub obiekty o wyróżniających się walorach.
Wyżyna Małopolska jest turystycznie najsłabiej zagospodarowana, przypada na nią zaledwie ok 2 % miejsc noclegowych w kraju (z Krakowem i Częstochową ok. 5 %).
Głównymi walorami Wyżyny Małopolskiej są: urozmaicona rzeźba terenu, formy skalne, jaskinie, lasy i rezerwaty przyrodnicze oraz liczne zabytki, w tym również z dziedziny historii techniki. Są to walory sprzyjające raczej turystyce krajoznawczej i świątecznej niż urlopowej. Duży udział turystyki świątecznej wynika z sąsiedztwa Krakowa, aglomeracji górnośląskiej, Częstochowy, Radomia i miast w dolinie Kamiennej, a także centralnego położenia Kielc w tym regionie. Turystyce krajoznawczej sprzyja przebieg głównych szlaków komunikacyjnych, które przecinają się Wyżynę Małopolską, np. w drodze do Warszawy z Krakowa.
Omawiany region turystyczny obejmuje tylko środkową, turystycznie bardziej atrakcyjną część Wyżyny Małopolskiej. Stanowi ona ok. 5 % powierzchni kraju i obejmuje woj. świętokrzyskie, oraz częściowo sąsiednie województwa: śląskie, małopolskie, mazowieckie i łódzkie. Na tym obszarze wyróżniają się trzy mniejsze rejony turystyczne, skupiające większość ruchu i obiektów turystycznych: Jura Krakowsko – Częstochowska, Góry Świętokrzyskie i Zagłębie Staropolskie.
Poza nimi znajduje się Niecka Nidziańska i nadwiślański pas Wyżyny Kielecko – Sandomierskiej. Walory wypoczynkowe tych obszarów są ogromne, leży tu natomiast wiele miejscowości historycznych o wartościowych zabytkach. W Niecce Nidziańskiej takimi miejscowościami są: Jędrzejów z dawnym opactwem cystersów i Muzeum Przypkowskich ( m.in. duży zbiór zegarów słonecznych), Pińczów z licznymi zabytkami sakralnymi, Wiślica z gotycką kolegiatą i odsłoniętymi fragmentami starszych budowli romańskich oraz wiele innych. Tutaj znajdują się również uzdrowiska Busko Zdrój i Solec Zdrój ze źródłami siarczano – słonymi, rezerwaty roślinności stepowej i krasu gipsowego (Skorocice).
Dalej na wschód najciekawszymi miejscowościami są: Szydłów z zachowaną dużą częścią obwarowań miejskich i Ujazd z ruinami olbrzymiego zamku Krzyżtopór. Najbogatszym w zabytki miastem Wyżyny Kielecko – Sandomierskiej jest leżący nad Wisłą Sandomierz, niedawno odnowiony i zabezpieczony przed zawaleniem się (pod miastem znajdują się rozległe podziemia). Oprócz historycznych budowli na uwagę zasługują wąwozy lessowe i Góry Pieprzowe.
Po północnej stronie omawianego regionu liczba historycznych miejscowości jest mniejsza. Na uwagę zasługuje Iłża z ruinami zamku i Opoczno jako centrum regionu etnograficznego z zachowanym do dzisiaj folklorem (pasiaste stroje kobiece).

Źródło: T. Litewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski „Geografia Turystyki Polski” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008

Jura Krakowsko - Częstochowska
Jest to pasmo wapiennych wzgórz i skał, ciągnące się w kierunku północny zachód – południowy wschód (od okolic Wielunia do Krakowa), wchodzące w granice województw łódzkiego, śląskiego i małopolskiego, zwane także Wyżyną Krakowsko – Częstochowską. Ze względu na deficyt wody i małe zalesienie znajduje się tu niewiele ośrodków wypoczynkowych. Intensywny jest natomiast ruch krajoznawczy, dla którego bodziec stanowi krajobraz skałkowy, liczne ruiny zamków, jaskinie i leżące na skraju Jury wielkie ośrodki turystyczne: Kraków i Częstochowa. Z tych miast oraz pobliskiej aglomeracji górnośląskiej pochodzi większość turystów świątecznych.
Najmniej uczęszczana przez turystów – krajoznawców i mało efektowna jest północna część Jury, między Wieluniem a Częstochową. Znajduje się tu natomiast najwięcej miejsc wczasowych w ośrodkach nad Liswartą (Zawady, Popów, Kule), zbudowanych przez zakłady pracy z Częstochowy. Poza wodą, walorem tego rejonu są duże powierzchnie leśne.
Sama Częstochowa jest jednym z największych ośrodków turystycznych w Polsce, również turystyki zagranicznej. Przyczyniają się do tego podróże o motywacji religijnej. Klasztor paulinów na Jasnej Górze (pomnik historii) ze słynnym obrazem Matki Boskiej jest celem najliczniejszych w Polsce pielgrzymek. Dużą wartość mają dzieła sztuki zgromadzone w skarbcu na Jasnej Górze.
Od Częstochowy zaczyna się Szlak Orlich Gniazd, trasa wędrówek pieszych przez wzgórza z ruinami zamków (ważniejsze: Olsztyn, Mirów, Bobolice, Ogrodzieniec, Smoleń, Rabsztyn i grupami skałek. Największe skupienie efektownych skał znajduje się koło Kroczyc i Podlesic. Interesujące fragmenty krajobrazu jurajskiego są chronione jako rezerwaty i zespół parków krajobrazowych o powierzchni 704 km2. Zagospodarowanie turystyczne tego obszaru jest skromne.
Najwyższa część Jury (do 504 m n.p.m.) rozciąga się między Ogrodzieńcem a Wolbromiem. Koło Ogrodzieńca wznoszą się ruiny największego z zamków. Inną osobliwością jest położona nieco dalej na południe Pustynia Błędowska, największy zwarty obszar piasków w południowej Polsce. W sąsiedztwie leży historyczny Olkusz, ośrodek górnictwa rud cynku i ołowiu.